Zęby są najtwardszą tkanką w ludzkim organizmie. Każdy z nich jest stabilnie osadzony w kości, a dokładniej w wyrostku zębodołowym. Uzębienie jest jednym z elementów układu trawiennego. Czy wiesz, z czego zbudowane są zęby i jakie pełnią funkcje?
Zęby — budowa
Zęby to twarde twory anatomiczne o złożonej strukturze. W jamie ustnej dorosłego człowieka znajduje się od 28 do 32 zębów rozmieszczonych w szczęce górnej i dolnej (nie u każdej osoby pojawiają się zęby mądrości). Uzębienie dzieli się na siekacze, kły, przedtrzonowce oraz trzonowce. Każdy rodzaj zębów pełni odrębną wyspecjalizowaną funkcję. Siekacze służą do odgryzania kęsów, a kły do rozrywania i podtrzymywania pokarmu. Natomiast zęby przedtrzonowe, jak i trzonowe mają za zadanie rozdrabniać i miażdżyć pożywienie. Ułożenie zębów w szczękach nazywane jest zgryzem.
Zęby – kształt
Z czego zbudowane są zęby? Biorąc pod uwagę podział anatomiczny, każdy ząb składa się z trzech podstawowych części – korony (łac.corona dentis), szyjki (łac. cervix dentis, collum) oraz korzenia (łac. radix dentis).
Koroną nazywamy część zęba widoczną ponad linią dziąseł w jamie ustnej. Jest pokryta zmineralizowanym szkliwem, które jest najtwardszą tkanką w ludzkim ciele. Poniżej dziąsła znajduje się natomiast korzeń stabilnie osadzony w zębodole. Przestrzeń łącząca te dwa elementy to szyjka zęba. W zależności od rodzaju każdy ząb ma od 1 do 4 korzeni. Skoro wiesz już, z czego zbudowane są zęby, przyjrzyjmy się teraz ich klasyfikacji pod względem kształtu i pełnionej funkcji.
Zęby — rodzaje
Zęby rozróżnia się na podstawie kilku cech anatomicznych. Podstawowym czynnikiem klasyfikacyjnym jest ich kształt oraz umiejscowienie w łuku zębowym. Zęby w jamie ustnej dzielą się na:
Siekacze – usytuowane w przedniej części jamy ustnej. Człowiek posiada łącznie osiem siekaczy (po cztery w górnej i dolnej szczęce). Charakteryzują się ostrym kształtem przypominającym dłuto. Wyróżnia się dwa rodzaje siekaczy — przyśrodkowe oraz boczne (inaczej jedynki i dwójki). Ich podstawową funkcją jest odgryzanie kawałków pokarmu. Odgrywają również niezmiernie istotną rolę w kwestii prawidłowej wymowy. Nieprawidłowo ustawione siekacze mogą powodować wady wymowy jak np. seplenienie Poprzez położenie w przedniej części szczęk, siekacze odpowiadają w dużym stopniu za estetykę całej twarzy.
Kły – obok siekaczy znajdują się cztery kły (po jednym w każdym łuku zębowym). Charakteryzują się lekko spiczastym stożkowatym kształtem. Dzięki takiej budowie pozwalają na rozrywanie oraz przytrzymywanie pokarmu. Nadają twarzy prawidłową strukturę, kształtując okolicę kącików ust. Kły oraz siekacze należą do grupy zębów przednich.
Zęby przedtrzonowe – w stomatologii nazywane zębami dwuguzkowymi. Utrzymują zgryz we właściwej pozycji, a ich spłaszczony wierzchołek pozwala na rozgniatanie i miażdżenie pokarmów. W jamie ustnej dorosłego człowieka znajduje się osiem przedtrzonowców (po cztery w górnej i dolnej szczęce).
Zęby trzonowe – to najbardziej spłaszczone zęby w jamie ustnej człowieka. Mają guzowatą powierzchnię, która efektywnie rozdrabnia pokarm.
Uzębienie dorosłego człowieka liczy od 8 do 12 zębów przedtrzonowych (rozbieżność w ich liczbie wynika z tego, że nie u wszystkich osób pojawiają się tzw. zęby mądrości). Nieprawidłowy zgryz w obrębie zębów trzonowych nie pozwala na dokładne rozdrobnienie pokarmu, a w efekcie tego osłabia działanie amylazy ślinowej (enzymu odpowiedzialnego za rozkład węglowodanów w jamie ustnej).
Inne rodzaje zębów
Oprócz wymienionych typów zębów zdarzają się też przypadki anomalii. O hiperdoncji mówimy, gdy w jamie ustnej pojawiają się nadliczbowe zęby (zazwyczaj nadliczbowe uzębienie jest rozmieszczone symetrycznie). Tego typu aberracje rzadziej dotyczą kobiet niż mężczyzn. Najczęściej występujące rodzaje nieprawidłowości to:
— dodatkowe zęby wyrastające za zębami mądrości,
— tzw. ząb pośrodkowy, wyrastający pomiędzy górnymi jedynkami.
Z czego zbudowane są zęby
Podstawowym budulcem zębów jest wapń, a dokładniej fosforan wapnia w postaci dihydroksyapatytu (Ca10(PO4)6(OH)2). Uzębienie człowieka charakteryzuje się difiodontyzmem, czyli dwuzmianowością. Generacja zębów mlecznych jest zastępowana przez zęby stałe. Podczas tego procesu w jamie ustnej pojawiają się zęby przedtrzonowe.
Zęby – budowa histologiczna
Zęby składają się z czterech głównych typów tkanek:
Szkliwo, zębina oraz cement to twarde tkanki zęba, zbudowane ze zmineralizowanych struktur. Składają się głównie ze związków nieorganicznych. Jedyną żywą tkanką w zębie jest miazga, znajdująca się w centralnej części zębów. Przebiegają w niej liczne naczynia krwionośne i nerwy.
Budowa zęba — szkliwo
Szkliwo (łac. enamelum) to zewnętrzna warstwa zęba. Jest najtwardszą strukturą w ludzkim ciele. Szkliwo zawdzięcza swoją twardość fosforanowi wapnia, z którego jest zbudowane. Proces tworzenia tej tkanki zachodzi w komórkach nazywanych ameloblastami, które zanikają w końcowej fazie odontogenezy (procesie rozwoju zęba). Dlatego organizm nie ma umiejętności tworzenia nowych warstw szkliwa.
Budowa zęba — zębina
Zębina (łac. denrinum) to struktura znajdująca się pod szkliwem (lub cementem w przypadku korzeni zębów). W odróżnieniu od szkliwa organizm może produkować ją przez całe życie (o ile ząb jest zdrowy i żywy). Zębina jest porowatą tkanką składającą się w 80% z substancji nieorganicznych. Jej struktura jest wyposażona w kanaliki łączące szkliwo z miazgą zęba.
Budowa zęba — miazga
Jedyna żywa tkanka występująca w ludzkim uzębieniu. Miazga (łac. pulpa dentis) znajduje się w centralnej części zęba. Jest bogato unaczyniona oraz unerwiona. Spełnia niezmiernie istotne funkcje w zębie:
funkcja czuciowa — dzięki gęstemu unerwieniu odbiera bodźce bólowe, które informują organizm o wszelkich nieprawidłowościach w obrębie zęba,
funkcja odżywcza— przy pomocy gęstej sieci naczyń krwionośnych dostarcza substancje odżywcze i tlen do pozostałych tkanek zęba,
funkcja obronna — gdy dojdzie do uszkodzenia zębiny, miazga wytwarza nową w celu odbudowy zęba.
Budowa zęba — cement
Z czego zbudowane są zęby poniżej dziąseł? Korzenie zbudowane są z zębiny oraz miazgi, otoczonych cementem (struktura przypominająca budową zbitą kość). Cement odpowiada za elastyczne mocowanie zębów w zębodołach. Jest to możliwe dzięki jego strukturze, zapewniającej więzadłom przyzębia odpowiednią przyczepność.
